Kada govorimo o limfedemu slobodno možemo reći da se radi o javno-zdravstvenom problemu koji u velikom procentu pogađa radno aktivnu populaciju i kao takav značajno utiče na kvalitet života pacijenta, te na njegovu radnu sposobnost i angažovanost. Najčešće se susrijećemo sa sekundarnim limfedemom koji je posledica različitih hroničnih patoloških stanja ili terapijskih intervencija. Pacijenti sa ovim zdravstvenim problemom za sada nemaju u okviru javnog zdravstva instituciju kojoj se mogu obratiti u cilju rješavanja problema tako da svaki zasebno uspijeva ili ne, da nađe modalitet kako da sebi pomogne.
– Limfedem predstavlja nakupljanja tečnosti bogate proteinima u tkivu usled poremećenog balansa produkcije intersticijalne tečnosti i transporta. On se manifestuje kao oticanje jednog ili više ekstremiteta sa mogućim zahvatanjem trupa. Oticanje se može javiti i u drugim regijama, poput glave, vrata, grudi ili genitalija. Uzrokuju ga urođene malformacije limfnog sistema ili povrede i bolesti na limfnim sudovima ili čvorovima. Kod pacijenata sa hroničnim limfedemom mogu se stvoriti velike nakupine adipoznog tkiva. Iako nije još u potpunosti razjašnjeno, adipozna proliferacija može objasniti zašto konzervativni tretman ne smanjuje otok u potpunosti i ne vraća zahvaćenu oblast u normalne dimenzije – rekao je mr
Krsto Kovačević, predsjednik Komore fizioterapeuta Crne Gore.
Kovačević ističe da limfedem može dovesti po povećane psihičke i psihosocijalne morbidnosti.
– Povećane dimenzije ekstremiteta mogu ugrožavati kretanje i opštu sliku tijela. Bol i neugodnost su uobičajeni simptomi, kao i povećana podložnost akutnom celulitisu koji vodi do hospitalizacije i dugotrajnog liječenja antibioticima. Limfedem je hronično stanje koje je još neizlječivo, ali se može značajno umanjiti pravilnim tretmanom. Ukoliko se ignoriše dovodi do progresije i do otežanog liječenja. Na rođenju, jedna osoba na 6.000 novorođenih će razviti primarni limfedem, sveukupna prevalenca limfedema odnosno hroničnog otoka iznosi 0,13 - 2 odsto. Prevalenca limfedema kod pacijenata sa različitim vrstama maligne bolesti je od 12 do 60 odsto, dok je najčešći maligni tumor koji uzrokuje sekundarni limfedem maligni tumor dojke. Rezultati meta-analize iz 2010. godine su pokazali da je prosječna incidencija sekundarnih limfedema uzrokovanih drugim malignitetima, isključujući maligni tumor dojke 15,5 odsto. Incidencija ostalih maligniteta koji uzrokuju (sekundarni) limfedem je sarkom 30 odsto, melanom 16 odsto, ginekološki maligniteti 20 odsto, genitourinarni maligniteti 10 odsto, maligniteti glave i vrata 3 odsto. Tumori u limfnom sistemu su rjeđi uzrok pojave limfedema. Međutim, pretpostavlja se da četvrtina ili čak polovina pacijenata pati od drugih oblika limfedema, npr. limfedema usled loše funkcije vena, trauma ili srčanih problema – kaže Kovačević.
Naš sagovornik ističe da nakon detaljne procjene svi pacijenti koji imaju limfedem ili su u riziku za njegovo dobijanje moraju biti upućeni kod specijaliste, kao i kod odgovarajućih socijalnih službi.
– Ljudi koji pate od limfedema moraju imati pristup obučenim profesionalcima za limfnu drenažu koji će raditi prema već utvrđenim standardima, planirati i pratiti tok terapije. Terapija mora biti visokog kvaliteta i težiti konstantnom unapređivanju. Kod pacijenata sa primarnim limfedemom smanjen limfatični transport nastaje zbog intrinzičnog „defekta“ ili malfunkcije komponenti limfnog sistema koji su uzrokovani genetski determinisanom abnormalnošću limfatične anatomije ili funkcije. Primarni limfedem se uslovno može podijeliti na hereditarni/familijarni i sporadični tip. Hereditarni tip primarnog limfedema postoji kod 10 odsto slučajeva, javlja se u više generacija jedne familije, nasljeđuje se autonomno-dominantno, a limfedem je glavni klinički znak primarnog fenotipa. Sporadični tip predstavlja većinu primarnih limfedema, iako se smatra da oba imaju genetsku osnovu. Primarni limfedem se manifestuje uglavnom na donjim ekstremitetima, sa izuzetkom kasnog oblika. Primarni limfedem gornjih ekstremiteta je rijetko opisan – navodi Kovačević.
Sekundarni limfedem je mnogo češći od primarnog, a nastaje kao posljedica oštećenja limfnog sistema.
– Uzroci oštećenja limfnog sistema su hirurške intervencije, traume, rekurentni limfangitis, parazitarne infekcije, TBC, maligni tumori ili njihove metastaze, terapija zračenjem i venska insuficijencija. U razvijenim zemljama, najčešći uzrok sekundarnog limfedema su maligni tumori i posljedicama njihovog liječenja. Najpoznatija i najefikasnija terapija je kombinovana dekongestivna terapija koja se sastoji od manuelne limfne drenaže, bandaže, brige o koži, respiratorne terapije i vježbi (kineziterapija) – ističe Kovačević.
Osjećaj težine u nogama, nadutosti, bol i uočljiv otok su prema riječima našeg sagovornika, rani simptomi i znaci limfedema.
Mr Kovačević kaže da je pravilna procjena ključna za odgovarajući tretman limfedema.
– Medicinska procjena se koristi za dijagnozu limfedema i isključivanje drugih uzroka otoka. U primarnoj zdravstvenoj zaštiti, procjenu vrši izabrani doktor. Ukoliko se pacijent nalazi u ustanovi sekundarne ili tercijarne zdravstvene zaštite, procjenu vrši specijalista. Većina limfedema se dijagnostikuje na osnovu medicinske anamneze i fizikalnog pregleda. U ustanovama sekundarne i tercijarne zdravstvene zaštite, specijalista sprovodi specijalne testove - ultrazvuk za procjenu karakteristika tkiva, npr. zadebljanja i fibroze tkiva, kolor dopler ultrazvuk da se isključi duboka venska tromboza i procijene venske abnormalnosti, limfoscintigrafija da se identifikuje limfna insuficijencija kod pacijenata gdje je uzrok oticanja nejasan, za razliku lipoedema od limfedema i za evaluaciju potencijalnih kandidata za operaciju. Mjerenje obima ekstremiteta je jedna od metoda kojim se utvrđuje stanje limfedema, pravilni menadžment i efikasnost liječenja. Tipično mjerenje obima se sprovodi prilikom dijagnoze, nakon dvonedjeljne terapije sa bandažiranjem limfedema i na kraju liječenja. Kod unilateralnog oticanja ekstremiteta mjeri se zahvaćeni i nezahvaćeni ektremitet. Razlika u obimu se izražava u mililitrima ili u procentima. Edem se smatra prisutnim ako je njegov obim veći za 10 odsto od suprotne nezahvaćenje strane. Treba napomenuti da kod „zdravih” pacijenata dominantniji ekstremitet može imati veći obim za 2 centimetra u odnosu na nedominantni ekstremitet. Kod bilateralnog edema, mjere se oba ekstremiteta i prati se njihovo stanje – kaže Kovačević.
A.D.
